نرموہ دا کیہ مطلب اے؟
ایس شبد دے انگریزی وچ معنے توں بودھی معنے تھوڑے کو فرق نیں۔ بدھ مت وچ نرموہ دا جوڑ تیاگ نال ہے۔ 'تیاگ' دے انگریزی معنے وی پلیکھے وچ پاندے نیں، کیوں جے ایس دا مطلب ایہ نکلدا ہے کہ اسی سب کجھ چھڈ کے کسے کھندڑ وچ جا وسئیے۔ بھاویں اجیہے لوکاں دیاں مثالاں موجود نیں جویں ملاریپا جو سب کجھ چھڈ کے کسے کھڈے جا لگے، پر اوہناں جو کیتا اوس لئی اک ہور شبد استعمال ہوندا اے، اوہ نئیں جس دا ترجمہ "تیاگ" یا "نرموہ" کرنے آں۔ جس شبد دا ترجمہ "تیاگ' کرنے آں، اوس دا مطلب ہے "مکتی پاون دا دلی ارادہ"۔ ساڈا پکا ارادہ ہے: " میں اپنیاں مشکلاں اتے مصیبتاں توں ضرور جان چھڑانی اے۔ میرا من ایس کم وچ چنگی طراں رجھیا ہویا اے۔" اسی ہنکاری کھیڈاں بند کرنا چاہنے آں کیوں جے اسی اوہناں سمسیاواں توں مکتی حاصل کرنا منگنے آں جیہڑیاں ایہناں (کھیڈاں) توں پیدا ہوندیاں نیں۔ ایس دا ایہ مطلب نئیں کہ اسی اپنا آرام دہ گھر یا من موجی شیواں نوں چھڈ دیئے۔ سغوں ایہ کہ، ایہناں شیواں توں جیہڑے مسٔلے پیدا ہوندے نیں اوہناں دا اوپا کرئیے۔ ایس توں نرموہ آوندا ہے۔
وکھ ہون دا ایہ مطلب نئیں کہ اسی کسے شے دا کوئی سواد ہی نہ لئیے یا کسے دے سنگ ساتھ دا سواد نہ لئیے۔ سغوں ایس دا مطلب ایہ ہے کہ کسے شے یا کسے انسان نوں ڈاڈھا چمبڑ جاون نال مسٔلے پیدا ہوندے نیں۔ اسی اوس شے یا انسان دے محتاج بن جانے آں تے سوچنے آں،" جے ایہ میرے کولوں گواچ جاۓ یا ہمیش نہ لبھے، میرا حال مندا ہووے دا۔" نرموہ دا مطلب اے،" جے مینوں میری پسند دا کھانا مل جاوے تے ودیہ گل اے۔ جے نہ ملے تے کوئی وڈی گل نئیں۔" کوئی موہ یا لڑ لگن والی گل نئیں۔
اجوکی نفسیات موجب، بعض مہاندریاں وچ 'موہ' دا مثبت مطلب ہے۔ ایس دا مطلب اوہ تعلق ہے جیہڑا ماں تے نیانے وچکار ہوندا اے۔ نفسیات دے ماہراں دا آکھنا اے کہ جے کسے نیانے نوں شروع وچ ہی اپنے ماپیاں توں موہ نہ ملے، تے فیر اوس دی پرورش وچ مسٔلے ہون دے۔ ایتھے وی، صحیح بودھی معنے سمجھان لئی ول دا انگریزی شبد لبھنا اوکھا کم ہے، کیوں جے موہ دا بودھی مطلب بڑا اچرج ہے۔ جدوں سانوں بودھی شکشا نرموہ دا سبق دیوے تے ایس دا ایہ مطلب نئیں کہ سانوں ماں پتر دا موہ نئیں لوڑی دا۔ "نرموہ" توں مراد ہے کسے شے یا انسان نال لڑ لان اتے اوس نوں چمبڑن توں جان چھڈانا۔
کیا اک نرموہ دے فعل اتے سنسکاری مثبت فعل وچ کوئی فرق ہے؟
ایس توں پہلاں کہ میں ایس دا جواب دیاں، اک ضمنی گل دے طور تے، میں شبد 'مثبت' نوں 'اچاری' اوپر ترجیح دینا واں۔ "سوسنسکار" اتے "کو سنسکار" وچ اچار آ جاوندا اے، جیہڑی کہ بدھ مت دی غرض نئیں۔ ایتھے کوئی اچار نئیں۔ نہ ہی ایتھے کوئی سزا، جزا اے۔ سغوں ایہ ہے کہ کجھ کرم مثبت نیں اتے کجھ منفی۔ جے کوئی لوکاں اوپر گولی چلاندا ہے تے ایہ منفی کرم ہے۔ جے کوئی اپنے ٹبر دے جیاں نوں ماردا اے تے ایہ وی منفی اے۔ ایہ گل اسی سب مننے آں۔ ایتھے کوئی اچار وہار دا معاملہ نئیں۔ جے اسی ہوراں تے مہربان اتے سہائت آں، تے ایہ بوہت ہی ودیہ گل ہے۔
جدوں اسی ہوراں دی مدد کرنے آں تے ایس دا سبب موہ یا نرموہ ہو سکدا ہے۔ موہ راہیں مدد انج ہو سکدی اے، مثلاّ،" میں تیری مدد کراں دا کیوں جے میں ایہ چاہنا واں کہ توں مینوں پیار کریں۔ میں چاہنا کہ میری کسے نوں آس ہووے۔" اسی ایہ کہہ سکنے آں کہ ایہ کم تے چنگا اے پر ایس دا سبب کوئی خاص چنگا نئیں۔
کرم بارے گل کردیاں اسی سبب اتے کرم وچکار فرق بیان کرنے آں۔ اسی کسے گھٹیا سبب راہیں کوئی بڑا ودیہ کم کر سکدے آں۔ چنگے کرم توں کجھ خوشی آوے دی، جد کہ ماڑے سبب توں کجھ دکھ آوے دا۔ ایس توں اُلٹ گل وی سچ ہو سکدی اے: کرم بھیڑا اے – مثال دے طور تے، اسی اپنے بال نوں مارنے آں – پر نیت چنگی سی: ایس دا مقصد اوس دی جان بچانا سی۔ مثلاّ، جے ساڈا نکا کاکا نس کے سڑک ول جا رہیا ہووے اتے اسی بڑے پیار نال آکھیئے،"اوۓ سوہنیا، سڑک ول نہ جا (نس کے)"، تے ایس طراں اوس نے گل نئیں سننی۔ پر جے اسی اپنے پُتر نوں پھڑ کے اوس دی پِٹھ تے اک ٹھاپ لائیے، ہو سکدا اے اوس نوں ایہ چنگا نہ لگے اتے اوہ رون لگ پوے، تے ایس عمل دا تھوڑا کو منفی نتیجہ وی ہے۔ فیر وی،نیت چنگی سے نالے چنگا نتیجے بھیڑے نالوں کدرے چوکھا چنگا اے، کیوں جے منڈے دی جان بچ گئی۔ نالے ساڈا پتر ایس گل نوں مندا اے کہ اسی اوس دا خیال کرنے آں۔
ایہ گل کسے چنگے کرم اوپر وی لاگو ہو سکدی ہے: ہو سکدا اے کہ ایس دے مغر سبب نرموہ ہووے، جو کہ ہمیش اک چنگی شے ہے، پر ہو سکدا اے ایس دے پچھے موہ ہووے۔
کیا درد مندی دا مطلب اے کہ سانوں ہمیش تابعداری کرنی چاہیدی اے، یا کیا کدی دھکا زوری وی کیتی جا سکدی ہے؟
درد مندی دا مطلب "لونّی درد مندی" نئیں جس وچ اسی جیہڑا جو وی منگے اوس نوں دے دینے آں۔ جے کوئی شرابی دارو منگے یا کوئی قاتل پستول منگے، تے اوہناں دی منشا پوری کرنا یقیناّ درد مندی نئیں۔ ساڈی درد مندی اتے سخاوت وچ فرق اتے سُرت ہونی لازم اے۔
کدے کدار دھکا زوری وی کرنی پیندی اے – جویں کسے بال نوں سدھا کرن لئی یا کوئی بھیڑا کم ہوون توں روکن لئی۔ جدوں وی ہو سکے، کسے برے یا خطرناک کم نوں روکن لئی آشتی دی راہ پھڑنی چاہیدی اے۔ پر، جے ایس نال کم نہ بنے اتے اسی تکئیے کہ ایس خطرے نوں فوراّ روکن لئی طاقت استعمال کرنی پے دی تے فیر جے اسی ایہ ول نہ ورتیئے تے ایس دا مطلب ہووے دا کہ اسی مدد نئیں کرنا چاہندے۔ فیر وی سانوں انج دا کم کرنا چاہیدا اے جدے نال لوکاں نوں بوہتا نقصان نہ پوہنچے۔
تقدس مآب دلائی لاما نوں وی اک انٹرویو وچ کسے نے ایس طراں دا سوال پُچھیا سی اتے اوہناں نے اک مثال دتی: اک بندہ کسے دریا تے جاوندا اے جنہوں تیر کے پار کرنا ڈاڈھا خطرناک اتے اوکھا کم اے اتے اوہ اوس نوں تیر کے پار کرنا چاہندا ہے۔ اوتھے دو جنے اوہنوں ویکھ رہے نیں اتے اوہ جاندے نیں کہ جے ایہ بندہ دریا وچ وڑیا تے ایہ ضرور ڈُب جاوے دا۔ اوہناں وچوں اک چُپ کر کے تکدا رہندا اے تے کجھ نئیں کردا – اوہ سوچدا اے کہ اوس نوں شانت رہنا چاہیدا اے تے ایس دا مطلب ہے کہ اوس نوں دخل نئیں دینا چاہیدا۔ دوجا اُچی بانگ نال ترن والے نوں پانی وچ جاون توں موڑدا اے۔ پانی خطرناک اے۔ ترن والا آکھدا اے،"مینوں کوئی پرواہ نئیں۔ میں چلیاں واں۔" اوہ جھگڑدے نیں تے اخیر ترن والے نوں موت توں بچان لئی کنڈے والا جن مار کے بے سرتا کر دیندا اے۔ اجیہے حال وچ، جیہڑا بندہ ترن والے نوں بچان لئی کجھ نئیں کردا اتے بیٹھا تماشا ویکھدا اے، اوہ ات وادی اے۔ آشتی مان اوہ ہے جیہڑا اوس بندے نوں ڈُبن توں بچاوندا اے، بھاویں ایس لئی اوس نوں طاقت استعمال کرنی پئی۔